TBMM’nin dokunulmazlık bilançosu

Tarihteki ilk dokunulmazlık uygulaması olarak bilinen Roma İmparatorluğu’nda konsüllere tanınan muafiyetler çağdaş siyasal düzenlerde ilk olarak İngiltere’de başladı.

Türkiye geleneğinde de dokunulmazlık düzenlemelerine, 1876 Anayasası ile başlayan 1. Meşrutiyet döneminden itibaren tanık oluyoruz.

’Dokunulmazlık’ dendiğinde "yasama sorumsuzluğu" ve "yasama dokunulmazlığı" karşımıza çıkıyor.

Yasama sorumsuzluğu; parlamento üyelerinin yasama faaliyetlerini yaparken dile getirdikleri sözlerden, açıkladıkları düşüncelerden ve kullandıkları oylardan, aynı düşünceleri parlamento dışında tekrarlamaktan dolayı hiçbir hukuki ve cezai takibe uğramayacakları anlamına gelir.

Yasama dokunulmazlığı; parlamento üyeleri hakkında, suç işledikleri iddiasıyla, parlamentonun izni olmadan gözaltına alma, tutma, sorgulama, tutuklama gibi cezai takibat yapılamayacağı anlamına gelir.

"Teröre destek verdikleri" gerekçesiyle HDP’li milletvekillerine ilişkin başlayan dokunulmazlık tartışmasında kritik dönemece girildi. Dokunulmazlıklarla ilgili Anayasa değişikliği teklifi, 28 Nisan Perşembe itibariyle TBMM Anayasa Komisyonu’nda görüşülmeye başlandı. Teklifin kabul edilip yasalaşması ve yürürlüğe girmesi halinde 135 milletvekili düzenlemeden etkilenecek.

Şimdiye kadar dokunulmazlıkların kaldırılması için TBMM’ye yüzlerce dosya geldi. Bugüne kadar Meclis’te sadece 40 milletvekilinin dokunulmazlığı kaldırıldı. Dokunulmazlığı kaldırılan ilk isimse Bahriye eski Bakanı İhsan Eryavuz oldu. Yolsuzluk yaptığı iddiasıyla, Meclis Soruşturma Komisyonu kurulmasının ardından Eryavuz, 26 Ocak 1928’de dokunulmazlığı kaldırılarak Yüce Divan’a sevk edildi. Yargılama sonucunda 16 Nisan’da Eryavuz ’görevi kötüye kullanmak ve rüşvet alma girişiminden’ hüküm giydi. Bu karar Yüce Divan’ın verdiği ilk mahrumiyet kararı olarak Cumhuriyet tarihine geçti.

1928 yılından beri dokunulmazlığı kaldırılan 40 milletvekili arasında Leyla Zana, Orhan Doğan, Mehmet Ağar, Hasan Mezarcı, Murat Karayalçın, Ahmet Türk gibi yakın döneme damga vurmuş isimler de yer alıyor;
Ali Cenani Bey, Fikret Bey, Kamil Kırıkoğlu, Osman Bölükbaşı, Nuri Beşer, Ziya Şerefhanoğlu, Çetin Altan, Celal Sungur, Ali Karahan, İsmail Özdağlar, İhsan Bey, Ali Saip Ursavaş, Rafet Ülgen, Ahmet Aytuna, Hüseyin Cahit Yalçın, İbrahim Us, Osman Alişiroğlu, Sırrı Atalay, İdris Arıkan, Safa Giray, Cengiz Altınkaya, Hatip Dicle, Orhan Doğan, Leyla Zana, Sırrı Sakık, Mahmut Alınak, Selim Sadak, Ahmet Türk, Hasan Mezarcı, Mehmet Ağar, Sedat Bucak, Ömer Bilgin, Mustafa Kalemli, Murat Karayalçın, Kemal Akkurt, Sema Pişkinsüt, Mustafa Bayram, Kahraman Emmioğlu.

Meclis tarihinin en olaylı oturumlarından biri

1991 seçimlerinde SHP listelerinden HEP kökenli milletvekilleri Meclis’e girdi. 6 Kasım’da gerçekleştirilen yemin töreni ise Meclis tarihinin en olaylı oturumlarından biri oldu. Özellikle Leyla Zana ve Hatip Dicle’nin yemin sahneleri tartışmalara neden oldu.

Takvimler 2 Mart 1994’ü gösterdiğinde dokunulmazlıklar konusunda TBMM tarihi bir gün yaşadı. DEP milletvekillerinin yemin töreninde Kürtçe açıklamalarda bulunmasıyla başlayan süreç 2 Mart 1994 tarihinde DEP’lilerin dokunulmazlıklarının kaldırılmasıyla sonuçlandı. DEP Genel Başkanı ve Diyarbakır Milletvekili Hatip Dicle, Şırnak Milletvekili Orhan Doğan, Muş Milletvekili Sırrı Sakık, Diyarbakır Milletvekili Leyla Zana, Mardin Milletvekili Ahmet Türk ve Şırnak Bağımsız Milletvekili Mahmut Almak Meclis’ten alınarak cezaevine konuldu. Ankara DGM Başsavcılığı iddianamesinde, sanıklar vatan hainliği ile suçlanıyordu, DEP milletvekilleri daha sonra 10 yıl cezaevinde yattı.


Milletvekili dokunulmazlığı kaldırılan DEP milletvekilleri Dicle, Zana, Doğan, Ahmet Türk, Sırrı Sakık, Mahmut Alınak TBMM çıkışında gözaltına alındı, sorgulanmaları tamamlandıktan sonra tutuklandı.Milletvekili dokunulmazlığı kaldırılan DEP milletvekilleri Dicle, Zana, Doğan, Ahmet Türk, Sırrı Sakık, Mahmut Alınak TBMM çıkışında gözaltına alındı, sorgulanmaları tamamlandıktan sonra tutuklandı.

19 yıl sonra ikinci sınav

Meclis, dokunulmazlık mesaisine başladı. HDP dışındaki muhalefet partileri, AK Parti’nin teklifine olumlu cevap vereceklerini belirtmişti. Teklifin kabul edilip edilmeyeceği ise yine muhalefete bağlı. Zira 1997’de benzer bir teklif görüşülmüş ve gizli oylamada tam bir sürpriz yaşanmıştı. 19 yıl aradan sonra yeniden dokunulmazlık sınavına hazırlanan Meclis’te 1997’de 292 milletvekilinin imzasıyla gelen benzer bir tasarı yapılan gizli oylamada ancak 272 kabul oyuna ulaşabilmişti.

9 Kasım 1997’de Meclis’e gelen tasarı konusunda uzlaşan 4 parti, oylamada fire verdi. Çiller, Yılmaz, Ecevit ve Baykal’ın imzasının bulunduğu tasarı, gizli oylamada 272 kabul, 149 ret, 2 çekimser, 3 geçersiz ve 4 boş oy aldı.
Sonucu gizli oylama belirleyecek

Düzenlemenin yasalaşması için muhalefet milletvekillerinin de desteğine ihtiyaç olacak. Meclis’te AK Parti’nin 317, CHP’nin 133, MHP’nin 40, HDP’nin ise 59 milletvekili var. Anayasa değişiklik teklifinin kabulü için en az 367 oy gerekiyor, 330-367 aralığında oy çıkması durumunda ise referandum seçeneği ortaya çıkacak. MHP’nin 40 sandalyesi bulunması, 367 rakamına ulaşılmasına yetmeyecek. CHP’nin tutumu sonuna kadar değişmezse anayasa değişikliği için gerekli oy sayısına ulaşılıyor. Ancak oylama gizli yapılacağı için milletvekillerinin nasıl tutum alacağına dair net bir ifade kullanmak doğru değil.


Dokunulmazlıklar ne zaman kalkacak?

Teklifin Genel Kurul’da kabul edilmesinin ardından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın onayıyla birlikte anayasa değişikliği yürürlüğe girecek.

Dokunulmazlıkların ne zaman kaldırılacağı konusunda belirleyici olan ise yürürlük maddesi olacak. Yürürlük maddesinin aynen korunması durumunda dokunulmazlıklar Mayıs ortasında kaldırılabilecek. Yürürlük tarihinin uzatılması durumunda ise en geç Haziran ortasında dokunulmazlıklar kaldırılacak.

AK Parti kayaklarının ajanslara verdiği bilgiye göre önergelerle ilgili değişikliğe gidilecek. Teklifteki değişiklik ise "düzenlemenin yayımı tarihinde yürürlüğe girmesini ve halkoylamasına sunulması halinde birlikte oylanmasını" sağlayacak düzenlemeyi içerecek.

135 milletvekili hakkında 600 dosya

Meclis’e 26 Nisan günü ulaşan yeni fezlekeler ile birlikte dokunulmazlık dosyası sayısı 600’e ulaştı. Dosyaların 46’sı AK Parti, 179’u CHP, 354’ü HDP, 17’si MHP’li milletvekillerinin, 5’i ise Bağımsız Ankara Milletvekili Aylin Nazlıaka’nın dosyalarından oluşuyor. Nazlıaka’nın bir dosyası, diğer parti milletvekilleriyle ortak düzenlendi.

Hakkında dosya bulunan milletvekillerinin sayısı ise 135’e yükseldi. Bunların 27’si AK Parti, 51’i CHP, 49’u HDP, 7’si MHP’li milletvekili. 135 milletvekilinden biri de Bağımsız Ankara Milletvekili Nazlıaka. Bir tezkerede birden fazla milletvekiline ait dosya sayısı ise 44 oldu.

TBMM Anayasa Komisyonu, hakkında 600 dosya bulunan 135 milletvekillerinin dokunulmazlığının kaldırılmasını içeren anayasa değişikliği teklifini görüşmek üzere dün toplandı. Görüşmelerin ilk toplantısı kavga ile başladı. AK Parti ile HDP’li milletvekilleri arasında yumruklu kavga çıkmasının ardından çalışmalar Pazartesi gününe ertelendi.

Hakkında dosya bulunan milletvekilleri:
Abdullah Zeydan, Altan Tan, Behçet Yıldırım, Burcu Çelik Özkan, Erol Dora, Ertuğrul Kürkcü, Faysal Sarıyıldız, Feleknas Uca, Çağlar Demirel, Figen Yüksekdağ Şenoğlu, Gülser Yıldırım, İbrahim Ayhan, İdris Baluken, Leyla Zana, Lezgin Botan, Nursel Aydoğan, Pervin Buldan, Saadet Becerekli, Selahattin Demirtaş, Selma Irmak, Sırrı Süreyya Önder, Tuğba Hezer Öztürk, Ferhat Encu, Ziya Pir, Mizgin Irgat, Alican Önlü, Hişyar Özsoy, Ahmet Yıldırım, Ali Atalan, Osman Baydemir, Nihat Akdoğan, Meral Danış Beştaş, İmam Taşçıer, Kadri Yıldırım, Diyaret Taşdemir, Berdan Öztürk, Ayşe Acar Başaran, Mehmet Ali Aslan, Adem Geveri, Leyla Birlik, Nadir Yıldırım, Aycan İrmez, Bedia Özgökçe Ertan, Mithat Sancar, Mehmet Emin Adıyaman, Ahmet Haluk Koç, Ahmet Tuncay Özkan, Aykut Erdoğdu, Aytuğ Atıcı, Bülent Tezcan, Çetin Arık, Deniz Baykal, Elif Doğan Türkmen, Emre Köprülü, Engin Özkoç, Eren Erdem, Faik Öztrak, Gürsel Tekin, Haluk Pekşen, İlhan Cihaner, Kemal Kılıçdaroğlu, Levent Gök, Mahmut Tanal, Mehmet Akif Hamzaçebi, Mevlüt Dudu, Muhammet Rıza Yalçınkaya, Muharrem İnce, Musa Çam, Mustafa Akaydın, Mustafa Ali Balbay, Mustafa Hüsnü Bozkurt, Mustafa Sezgin Tanrıkulu, Namık Havutça, Özgür Özel, Tanju Özcan, Uğur Bayraktutan, Veli Ağbaba, Cemal Okan Yüksel, Utku Çakırözer, Barış Yarkadaş, Niyazi Nefi Kara, Hayati Tekin, Ali Haydar Hakverdi, Özkan Yalım, Mehmet Göker, Orhan Sarıbal, Melike Basmacı, Yaşar Tüzün, Ceyhun İrgil, Metin Lütfi Baydar, Ünal Demirtaş, Durmuş Fikri Sağlar, Ali Özcan, Atila Sertel, Necati Yılmaz, Serdal Kuyucuoğlu, Ali Aydınlıoğlu, Erol Kaya, Feyzullah Kıyıklık, Hacı Bayram Türkoğlu, Hilmi Bilgin, Hüseyin Bürge, İsmet Yılmaz, Mehmet Metiner, Metin Külünk, Necdet Ünüvar, Nihat Zeybekci, Suat Önal, Şamil Tayyar, Tülay Kaynarca, Vedat Demiröz, Veysel Eroğlu, Yılmaz Tunç, Ziya Altunyaldız, Mustafa Şahin, Naci Ağbal, Bülent Turan, Zeyid Aslan, Ahmet Hamdi Çamlı, Nihat Öztürk, Ayhan Sefer Üstün, Seyfettin Yılmaz, Yusuf Halaçoğlu, Devlet Bahçeli, Edip Semih Yalçın, Mehmet Parsak, Ahmet Kenan Tanrıkulu, İsmail OK, Aylin Nazlıaka
TBMM
yasama dokunulmazlığı
yasama sorumsuzluğu
milletvekili dokunulmazlıkları